مستثنیات اراضی ملی(مستثنیات منابع طبیعی چیست؟)

مستثنیات جمع استثنا به معنای جدا شده یا تفکیک شده است و در اصطلاح حقوقی به معنای جدا کردن یا تفکیک چیزی از اصل است.که براساس ماده 1 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع کشور،عرصه و اعیانی کلیه جنگل ها و مراتع و بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی در شمول اراضی ملی قرار گرفته است.که از شمول این اراضی بخشی در قالب مستثنیات اراضی ملی(اراضی مستثنیات) از شمول قانون ملی شدن خارج و کماکان در مالکیت اشخاص باقی مانده است،که در نقشه اراضی ملی و مستثنیات تنظیمی توسط مامورتشخیص این تفکیک اعمال و ضمیمه برگ تشخیص می گردد.

که عبارتند از:

  • 1. توده های جنگلی محاط در زمین های زراعی که در اراضی جنگلی شمال کشور و در محدوده اسناد مالکیت رسمی اشخاص واقع شده باشد،مشمول مقررات ماده یک از تصویب نامه قانونی نیستند،ولی بهره برداری از آنها تابع مقررات عمومی قانون جنگل ها و مراتع است.(مستندا به تبصره 2 ماده 3 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع)
  • 2. عرصه و محاوط تاسيسات و خانه‌هاي روستايي و همچنين زمين‌هاي زراعي و باغات واقعه در محدوده اسناد مالکيت جنگل‌ها و مراتع که تا تاريخ تصويب اين قانون احداث شده‌اند،مشمول ماده يک اين قانون نخواهند بود. ادارات ثبت مجازند با تشخيص و گواهي سازمان جنگلباني ايران اسناد مالکيت عرصه و اعياني جداگانه براي مالکين آنها صادر نمايد.( مستندا به تبصره 3 ماده 3 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع)
  • 3. مراتع غير مشجري که با توجه به قانون اصلاحات ارضي مصوب سال 1340 در سهم اشخاص قرار گرفته و همچنين مراتع غير مشجري که در تاريخ تصويب اين قانون يا بعداً به موجب اسناد مالکيت يا آراي قطعي محاکم قضايي يا هيأت‌هاي رسيدگي به املاک واگذاري در محدوده املاک مزروعي قرار گرفته يا بگيرند مشمول مقررات اين قانون نخواهد بود.( مستندا به شق ب بند 2 ماده 4 قانون ملی شدن جنگل ها)
  • 4. وفق ماده 63 قانون حفاظت و بهره برداری مساحت محوطه‌ها و ساختمانها و‌ تأسیسات در منابع ملی شده که تا قبل از تصویب ملی شدن جنگلها احداث شده‌اند تا بیست برابر مساحت زیر بنا مستثنیات اراضی ملی محسوب خواهد شد.

نکته کاربردی:

هر چند در خصوص اراضی مستثنائات از مقررات قانون ملی شدن،مالکیت خصوصی اشخاص بر آنها کماکان باقی می ماند،اما حدود مالکیت اشخاص تحدید شده و مالک تنها می تواند در جهت زراعت یا چرای دام ها از این مراتع بهره مند شود و حق تبدیل یا تغییر وضعیت این اراضی را ندارد.در صورتی که مالک بدون دریافت مجوز از مراجع قانونی از این مقرره تخطی نماید،با احراز موضوع در کمیسیون ذی صلاح مالکیت وی از بین رفته و مالکیت دولت بر آن مجددا مستقر خواهد شد.

ملاک تشخیص اراضی ملی از مستثنیات

در خصوص تشخیص اراضی ملی از مستثنیات و نتیجتا اثبات مالکیت اراضی ملی اولین گام تعیین مبنای و ضابطه تشخیص است.

با این توضیح که به استناد صدر ماده 2 قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی مصوب 1371 و ماده 2 آئین نامه اجرائی 1371/12/16 آن ضابطه و ملاک تشخیص منابع ملی و مستثنیات قانونی آن،بر اساس تعاریف مصرح در قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب 1346/05/25 از اراضی ملی (جنگل،مرتع،بیشه های طبیعی ،اراضی جنگلی ) خواهد بود.که مراجع ذی صلاح با رعایت تعاریف اعلامی صدرالذکر موظف به اتخاذ تصمیم می باشند.

نحوه تشخیص اراضی ملی از مستثنیات

مامور تشخیص به موجب دستورالعمل مربوط به امور شناسایی ،تشخیص ،ممیزی و تملک اراضی ملی و دولتی نسبت به اعمال روش تشخیص مستثنیات از اراضی ملی (روشهای تشخیص اراضی ملی از کشاورزی) اقدام می نماید.

  • 1.تهیه نقشه یا کروکی از منطقه مورد بازدید
  • 2.تحقیق از مطلعین و معتمدین و همجواران در خصوص زمان پیدایش آثار موجود در طبیعت چون باغ،مزرعه و تاسیسات
  • 3.در صورت وجود مستحدثات تعیین تاریخ احداث آن بهمراه دلایل آن اثباتی آن در برگ بازدید .
  • 4.تنظیم گزارش و اظهارنظر در خصوص منطقه مورد بازدید و تسلیم به واحدی که او را مامور رسیدگی نموده است.
  • 5.استعلام از اداره ثبت اسناد و مدارک در خصوص سوابق عرصه منطقه مورد نظر و احراز آخرین وضعیت ثبتی آن.
  • 6.استعلام از اداره کشاورزی به اینکه در اجرای قانون اصلاحات ارضی دارای سابقه ثبت نسق زراعی می باشد یا خیر.
  • 7.نهایتا با تکمیل و انجام مراحل فوق مامور مجری تشخیص با جمع بندی از مستندات و دلایل ذیل نظر خود را مبنی بر ملی یا مستثنیات بودن ملک مربوطه در قالب برگ تشخیص اعلام می نماید.

تشخیص اراضی ملی از اراضی عادی چگونه است؟

به صورت کلی معیارهایی برای تشخیص زمین ملی از زمین عادی وجود دارد. این معیارها مطلق بوده و در نتیجه نمی‌توان این موارد را به موارد دیگری تسری داد. در میان معیارهای تشخیص اراضی ملی، مهم‌ترین معیار، احیای زمین است. در همین راستا باید بدانید چنانچه زمینی سابقه احیا داشته باشد می‌توان نتیجه گرفت که این زمین، یک زمین عادی است. دلیل این امر نیز این است که اراضی ملی، نباید دارای سابقه احیا باشند. با این وجود، معیارهای دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که اگر یکی از موارد ثابت شود در نتیجه آن زمین دیگر بخشی از اراضی ملی نخواهد بود. این معیارها به شرح زیر می‌باشند.

  • زمین در محدوده روستا و یا در مجاورت چاه آب، قنات و یا رودخانه قرار داشته باشد.
  • زمین دارای شیب زیادی نباشد؛ زمین‌های دارای شیب تند و زیاد برای کشاورزی مناسب نیستند و از این رو جزء اراضی ملی‌شده محسوب خواهند شد.
  • هرگونه دستکاری و دخالت دست انسان و انجام فعالیت‌های ساخت و ساز در زمین مورد نظر مطرح گردد، آن زمین دیگر یک زمین ملی نیست. وجود طویله، خرمنگاه، خانه باغ و … در زمین نشان‌دهنده تصرف آن می‌باشد.
  • اگر زمین به صورت کرت‌بندی و تقسیم‌بندی شده باشد، می‌تواند به‌عنوان دلیلی مبنی بر احیای آن شناخته شود.
  • در صورتی‌که در زمین مورد نظر در طی سالیان متوالی درختان میوه وجود داشته باشد.
  • وجود جوی‌های قدیمی و جدید در زمین.
  • قرار گرفتن زمین در مسیر آب.
  • اراضی مورد نظر فاقد پوشش گیاهی مرتعی باشد.
  • زمینی که دارای درخت های تنومند و مسیر آبیاری باشد.
  • زمین هایی که در زیر مسیر جریان آب قرار دارند.
  • زمین هایی که دارای جوی هستند و یا آثار جویی قدیمی در آن دیده می شود.
  • زمین های دارای پوشش گیاهی مربوط به فعالیت های کشاورزی در سالهای گذشته می باشند.
  • زمین های واقع در محدوده آبی از جمله چشمه، رودخانه، قنات یا چاه می باشند.
  • همانطور که می دانید رنگ زرد در نقشه های هوایی به معنی زمین های زراعی می باشد و اگر زمین در آن محدوده واقع شده باشد زراعی محسوب می شود. البته این مورد نیاز مستلزم نظر کارشناس می باشد.
  • زمین هایی که بخشی از یک مزرعه هستند و یا در اراضی یک روستا واقع شدند.
  • زمین هایی که قبلیت کشت و آبیاری را دارند و همچنین دارای مرزبندی ثبتی یا حداقل عرفی می باشند.
  • زمین هایی که در آن مسیرهای عبوری قدیمی به چشم می خورد و بیانگر آن است که در گذشته از این مسیرها برای رفت و آمدهای زراعی استفاده می شده است.
  • زمین هایی که دارای بنای قدیمی مربوط به زراعت و کشاورزی در آن وجود دارد.
  • زمین‌هایی که در تصویر های هوایی، به وسیله ابزار استریوسکوپ احیاء قدیمی در آن‌ها دیده شود. این همچنین مبتنی بر تشخیص کارشناس صالح می باشد.
  • زمین هایی که وضعیت خاک کنونی آن نشان می دهد که در گذشته بر روی آن کشت صورت گرفته است.
  • زمین ‌هایی که در آن‌ها باغبانی یا فعالیت کشاورزی انجام شده باشد. همچنین به این نکته توجه داشته باشید که کارهایی که به عنوان پیش نیاز فعالیت‌های کشاورزی و زراعی شناخته می‌شوند، در این جا شامل این ماده می شوند. به این موارد تحجیر گفته می شود.